menu

Polisiye Edebiyatı Tarihinde Göze Çarpanlar

Yazan: Tülay Güneş Kılıç
Yayın Tarihi: April 21, 2010 17:24

Kaynak: Martha Hailey DuBose - Women of Mystery, The Lives and Works of Notable Women Crime Novelists (St. Martin's Mininotaur, 2000)

Çeviri: Tülay Güneş Kılıç

Altın Çağ

    • 1794 Caleb Williams - William Godwin (İngiliz): Tam olarak polisiye sayılmayabilir ama bu türe en yakın ilk örnektir. Frankenstein'ın yaratıcısı Mary Shelley'nin babasıdır.
    • 1828-1829 Mémoires de Vidocq - Eugène Françoise Vidocq (Fransız): Otobiyografik ve fazla abartılı bir "kim-yaptı" örneği. Vidocq 1811'de Paris'in ilk polis şefi olur, sonrasında da ilk detektiflik bürosunu kurar.
    • 1853 Kasvetli Ev - Charles Dickens (İngiliz): Karşımızda çalışan sınıfın literatürdeki ilk detektifi: Detektif Bucket!
    • 1861'de İngiliz Mrs. Henry Wood'dan "East Lynne" ve 1865'te İngiliz Miss Mary Elizabeth Braddon'dan "Lady Audley's Secret": Polisiye roman tarihinin ufkunu açan iki duygusal roman.
    • 1865 The Notting Hill Mystery - Charles Felix (İngiliz): Günümüz araştırmacı sigortacılarının atası, ilk sigortacı detektif ortaya çıkar.
    • 1866 The Dead Letter - Seeley Regester (Amerikan): Açılın, kadınlar da artık polisiye yazmaya başladı! Her ne kadar ilkse de tozlu raflarda unutulmuş bir roman.
    • 1869 Monsieur Lecoq - Êmile Gaboriau (Fransız): "Roman Policier" serisi ile karşımızda kibirli fakat bir o kadar da dürüst Fransız detektif Lecoq.
    • 1893 Hal Meredith tarafından ilk Sexton Blake hikayesi yazılır.
    • 1899 The Amateur Cracksman - E. W. Hornung (İngiliz): Arthur Conan Doyle'un eniştesi tarafından yaratılan kibar hırsız Raffles.
    • 1906 The Triumphs of Eugene Valmont - Robert Barr (İngiliz): Yine bir Fransız detektifi, bu sefer bir İngiliz'in elinde şekillenir.
    • 1907 The Red Thumb Mark - R. Austin Freeman (İngiliz): Adli tabip Dr. John Thorndyke'ın okuyucuların karşısına ilk çıkışı.
    • 1907 The Thinking Machine - Jacques Futrelle (Amerikan): Profesör Augustus S. F X. Van Dusen, Ph.D., LL.D, F.R.S., M.D., M.D.S yer aldığı kısa hikayeler koleksiyonu. Futrelle 37 yaşındayken Titanic faciasında hayatını kaybeder.
    • 1909 The Old Man in the Corner - Baroness Orczy (Macar asıllı İngiliz), olayları yerinde oturarak çözen detektif (armchair-detective) modelinine yer verir.
    • 1910 At the Villa Rose - A. E. W. Mason (İngiliz): Inspector Hanaud of the Sûreté ile sağ kolu Ricardo'nun ilk kez sahneye çıkışları.
    • 1913 The Lodger - Mrs. Belloc Lowndes (İngiliz): Karındeşen Jack cinayetlerini spekülatif bir çözüme bağlayarak yeniden anlatır.
    • 1913 The Mystery of Dr. Fu-Manchu - Sax Rohmer (İngiliz): Zamanının aşırı popüler ırkçı serilerinin başlangıcı.
    • 1913 Trent's Last Case - E. C. Bentley (İngiliz): Etkili bir "modern" polisiye.
    • 1914 Max Carrados - Ernest Bramah Smith (İngiliz): Literatürdeki ilk kör detektif.
    • 1915 Otuz Dokuz Basamak - John Buchan (İskoç): Ünlü Britanyalı politikacıdan, gizli ajan Richard Hannay'ın rol aldığı etkileyici bir thriller kitabı.
    • 1918 Uncle Abner, Master of Mysteries - Melville Davisson Post (Amerikan): Jefferson ekolünden Virginia'lı detektifin toplu hikayeleri.


1920 - 1950 Yılları Arası

    • 1920 The Cask - Freeman Wills Crofts (İrlandalı): Bir sonraki kahramanı Scotland Yard'dan Inspector French serileri ile popüler olmuş Crofts'dan mükemmel bir ilk roman.
    • 1920 Call Mr. Fortune - H. C. Bailey (İngiliz): Doktor-Detektif Reggie Fortune ile tanışırız.
    • 1920 Bull-Dog Drummond: The Adventures of a Demobilized Officer Who Found Peace Dull - "Sapper" (H. Cyril McNeile, İngiliz): I. ve II. Dünya Savaşları arasında gecen popüler macera serisinin başlangıcı.
    • 1922 The Red House Mystery - A. A. Milne (İngiliz): Winnie-the-Pooh yaratıcısının ilk ve tek bir detektif romanı.
    • 1924 The Rasp - Philip MacDonald (İngiliz): İlk Albay Anthony Gethryn romanı.
    • 1925 The Layton Court Mystery - Anthony Berkeley (Anthony Berkeley Cox, İngiliz): "Francis Iles" olarak da bilinen üretken yazardan ilk Roger Sheringham romanı.
    • 1925 The Viaduct Murder - Ronald Knox (İngiliz): Daha sonraları "Detektif Kurmacasının 10 Kuralı"nı belirleyen Monsenyörden bir ilk roman.
    • 1928 Grey Mask - Patricia Wentworth (İngiliz): Miss Maud Silver bu kitapla doğar.
    • 1929 The Man in the Queue - Josephine Tey (İskoç Elizabeth MacKintosh'un takma adı): Münzevi bir aristokrat olan Inspector Alan Grant ile tanışırız.
    • 1929 The Crime at Black Dudley - Margery Allingham (İngiliz): Maskara Albert Campion (bazılarına göre Lord Wimsey'in karikatürize edilmiş hali) ilk kez karşımıza bir yardımcı karakter olarak çıkar.
    • 1929 The Roman Hat Mystery - Ellery Queen (Amerika'dan Frederic Dannay ve Manfred B. Lee): Uzun ve etkili kariyerlerinin başlangıç kitabı.
    • 1929 Kızıl Hasat - Dashiell Hammett (Amerikan): Adını bilmediğimiz özel detektif The Continental Op ilk defa karşımıza çıkar. Aynı yıl The Dain Curse (Lanet) de basılır.
    • 1929 Speedy Death - Gladys Mitchell (İngiliz): Danışman Psikiyatr Mrs. Beatrice Lestrange Bradley'in ilk kez polisiye dünyasına adım attığı roman.
    • 1930 The Diamond Feather - Helen Reilly (Amerikan): Inspector McKee polisiyelerinin başlangıcı.
    • 1931 Malice Aforethought - Anthony Berkeley Cox: Yine Francis Iles mahlasıyla katilin daha ilk sayfadan belli olduğu muhteşem bir "inverted polisiye" yazar.
    • 1931 The Death of Monsieur Gallet - Georges Simenon (Belçikalı): Fransız Emniyeti'nden (Sûreté) Inspector Maigret bu kitapla saygıdeğer kariyerine başlar.
    • 1934 Fer-de-Lance - Rex Stout (Amerikan): Bir hokkabaz edasıyla, mükemmel "armchair detektif" Nero Wolfe ve onun bacakları görevini üstlenen Archie Goodwin'i yaratır.
    • 1935 Gaudy Night - Dorothy L. Sayers: Bu Oxford "romance"ı eleştirmenler arasında ateşli tartışmalara neden olur.
    • 1940 Unexpected Night ve Deadly Nightshade - Elizabeth Daly (Amerikan): Yazar, bibliyofil ve sahte/taklit şeyler uzmanı New York'tan Henry Gamadge sahneye çıkar.
    • 1941 The Invisible Worm - Margaret Millar'ın (Kanadalı) ilk polisiye romanı. Kocası Kenneth (Ross Macdonald) ilk romanı ise 1944'te basılacaktır.


1951 - 1992 Yılları Arası

    • 1952 Last Seen Wearing - Hillary Waugh (Amerikan): Polisiye davalarla ilgili popüler olmuş ilk Amerikan romanı olarak nitelendirilir.
    • 1954 Beat Not the Bones - Charlotte Jay: İlk 'En İyi Roman' dalında 'Mystery Writers of America'nın verdiği Edgar ödülünü alan kitap olur.
    • 1955 Gideon's Day - John Creasey (İngiliz): Üretken yazar J. J. Marric takma adıyla Scotland Yard'dan Commander George Gideon tiplemesini yaratarak ilk 'Modern British police procedural'ı yazar.
    • 1956 Cop Hater - Ed McBain (Amerikan): 87th Precinct serisinin ilk kitabı.
    • 1961 Banking on Death - Emma Lathen (Amerikan Mary Jane Latsis ve Martha Henissart): Bu ilk John Putnam Thatcher'lı romanlarından sonra Wall Street artık sadece paranın değil suçun da kalbidir.
    • 1964 Cotton Comes to Harlem - Chester Himes (Amerikan): Coffin Ed Johnson ve Grave Digger Jones detektif tiplemeleriyle büyük ilgi toplar. Aynı zamanda kendisinden sonra gelecek olan yazarlara (Walter Mosley'in Easy Rawlins'i gibi) Afrikalı-Amerikan detektif kahramanlarını oluşturmalarına yol açar.
    • 1965 Kanaldaki Ölü - Maj Sjöwall ve Per Wahlöo (İsveç): Bu ilk Martin Beck kitabıyla polisiye yazınında Anglo-Amerikan üstünlüğünü kırarlar. Çiftin 1968'de yayınlanan Balkondaki Adam ise birçoklarınca ilk felsefi-polisiye olarak nitelendirilir.
    • 1969 Elmore Leonard (Amerikan): The Big Bounce ile yazarla tanışırız.
    • 1975 Colin Dexter'in (İngiliz) duygusal karakteri Inspector Morse'un sahneye çıkışı Last Bus to Woodstock ile olur.
    • 1977 Marcia Muller (Amerikan): Edwin of the Iron Shoes da Sharon McCone ile Amerikan özel kadın detektif kültürünü yaratarak kendisinden sonra geleceklere pası verir.
    • 1982 Amerikan yazarlar Sara Paretsky, Indemnity Only'de Chicago'dan V. I. Warshawski ve Sue Grafton Ateş'in 'A'sı ile California'dan Kinsey Milhone ile 'çetin ceviz' özel kadın detektiflerini piyasaya çıkarırlar.
    • 1986 British Crime Writers Association tarafından verilen ilk "Diamond Dagger" ödülünü yaşam boyu katkıları için Eric Ambler (Amerikan) alır.

Kategori: Ödüller ve Listeler
Yorumlar


June 23, 2010 22:11

Elbette, Henning Mankell polisiye edebiyatında önemli bir isim. Nasıl kendisi, Wahlöö ve Sjöwall'ı örnek aldıysa, onlarca günümüz İsveç polisiye yazarı da Mankell'in izinden gidiyor. Fakat bu kilometre taşları listesi 1992'ye, ilk Wallander romanı Ölümün Karanlık Yüzü'nün çıkmasından bir yıl sonrasına kadar yapılmış. Eğer devam ettirilseydi Mankell de girerdi listeye, eminim.


Yorum yaz
mode_edit