Türk Polisiye Roman Tarihinde İlginç bir Keşif:
Necip Fazıl Kısakürek'in Polisiye Romanı "Meş'um Yakut"

Yazan: Erol Üyepazarcı
Yayın Tarihi: May 18, 2010 15:10

Polisiye romana ve ülkemizdeki bu türün öyküsüne meraklı olanlar bu satırların yazarının yıllardır bu konu ile uğraştığını ve geçen yıl sahaf tâbiriyle tuğla gibi iki cilt “Korkmayınız Mister Sherlock Holmes” isimli bir kitap çıkardığını bilirler. Bu kitap için neredeyse 20 yıldır belge ve bilgi topladığını kitabının önsözünde anlatmıştır. Ancak konu o kadar bâkirdir ki hergün bir yeni gelişmeye tanık olmak her zaman mümkündür. Polisiye roman sevdalısı genç dostu Oğuz Eren bir internet sitesinde Necip Fazıl Kısakürek’in kaleme aldığı iddia edilen bir polisiye roman satıldığını söyleyince heyecanlanmış ama şaşırmamıştır. Peyami Safa’dan Nazım Hikmet’e Aziz Nesin’den Kemal Tahir’e Peride Celal’den, Hüseyin Rahmi Gürpınar’a Halide Edip Adıvar’dan, Cevat Fehmi Başkut’a, Esat Mahmut Karakurt’tan Refik Halit Karay’a uzanan pek çok ünlü yazarın polisiye roman yazdığını bildiğinden, onun için bu ünlüler kervanına Necip Fazıl’ın da katılması şaşırtıcı değil ama yine de ilginç bir olaydır. Ancak bu olayı ortaya çıkaranın kendi olmamasına da bir hayli kızmıştır. Çünkü Necip Fazıl’ın böyle bir kitap yazdığını kaynaklarını iyi incelemediğinden atladığını farketmiştir.

Yazarınız Osmanlıca yani Arap harfli polisiye romanları saptarken asıl kaynak olarak rahmetli Seyfi Özege’nin  beş çiltlik 25.554 kitabı kapsayan  “Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu” adlı emsalsiz çalışmasını esas almış ve bu kataloğu en az beş kere baştan aşağı gözden geçirmiş ve polis romanı olması muhtemel kitapların listesini yapmıştır. İşte bu eserin üçüncü cildinin 1124. sayfasında  Necip Fazıl’ın “Meş’um Yakut” isimli eseri kayıtlıdır ama iddialı yazarınız bu kayıdı atlamıştır. Ya Necip Fazıl’ın polisiye roman yazmayacağı gibi bir ön düşüncenin etkisiyle ya da  başka nedenlerle bu yapıtı listesine almamış ve kitabında bu ilginç yapıttan söz etme ve “bakın Necip Fazıl da polisiye roman yazmış, bu kitaptan kimsenin haberi yoktu, bunu da ben ortaya çıkardım” deyip allamelik yapma şansını da kaçırmıştır. Ne yapalım bu şeref de genç dostum Oğuz Eren’in olsun. Atasözümüz ne der : “Boynuz her zaman kulağı geçer”. Şaka bir tarafa sevgili genç dostum Oğuz Eren’in ilgisi ve bilgisi ile Türk Polisiye Roman Tarihi’ne hep katkıda bulunacağını umuyorum. Bunun kanıtlarını ise Virgül’deki araştırmaları ile zaten veriyor.

Gelelim Necip Fazıl’ın “Meş’um Yakut” isimli yapıtına. Eser 1928 yılında yani Latin Harflerine geçildiği yıl, bu değişim olmadan çıkmıştır. Çıkaran dönemin ünlü yayınevlerinden Kanaat Kitabevi’dir; İstanbul’da Amidî Matbaası’nda basılmış 136 sayfalık bir polisiye romandır.

Necip Fazıl Kısakürek(1905-1923), kitabını yazdığı günlerde bir şair olarak ünlenmiş bir edebiyatçıdır. Hayatı fırtınalıdır. Orta eğitimini birçok okulda hep başarısızlıklarla sonuçlanan şekilde sürdürmüş; Heybeliada’daki Askeri Deniz Lisesi’nde beş yıl okuduktan sonra diplomasını almadan bu okulu terketmiş, İstanbul Üniversitesi o dönemin deyişiyle Darülfünun Felsefe Bölümü’nde okurken karşısına çıkan bir fırsatı değerlendirerek Fransa’da yüksek eğitimini tamamlama fırsatını bulmuş; iki yıl (1924-1925) anılarında da anlattığı gibi tam bir bohem hayatı yaşadıktan sonra Türkiye’ye dönmüş , bazı bankalarda  memur olarak çalışırken edebiyat yaşamına da şiir yazarak başlamıştır. 1925 yılında yayınlanan ilk  şiir kitabı Örümcek Ağı ona şöhretin kapılarını açmış ve 1928’de okuyucularıyla buluşan ikinci kitabı Kaldırımlar ise şöhretini daha da pekiştirmiştir. Artık Necip Fazıl “Kaldırımlar Şairi” olarak anılmaktadır. Bugün de kabul edilen bir husus; o günlerde terk edilen aruz vezni yerine kullanılan hece vezninde Necip Fazıl’ın tek düze bir ses ve  dar bir biçimsel yapı içinde bocalayan bu vezine  ilk kez poetik bir yetkinlik kazandırdığıdır. Necip Fazıl ileride çok eleştirilecek veya öğülecek siyasi ve felsefi söylemleri ve aktiviteleri dışında muhakkak ki  geçen yüzyılın en büyük Türk şairlerinden biridir. Şiirlerinde içerik bakımından başat öğe olan mistik ve metafizik eğilimlerle, vehim ve sayıklamalarla ortaya çıkan patetik ve trajik karakter onu döneminin riğer şairlerinden ayırır ve başka bir yere oturtur.

Bu ilginç şairin 1928 yılında bir  polisiye roman yazmasının nedenine gelince; bunun izahı kanımca o günlerde Peyami Safa ile olan yakınlığına bağlanabilir. Sözkonusu iki yazar da o günlerde İstanbul’un iki ünlü bohemidir. İkisi de yirmili yaşlarının sonlarındadır. O günlerdeki yaşamlarının öyküsünü arkadaşları Fikret Adil’in kaleme aldığı “Asmalı Mesçit 74” adlı anı kitabında ayrıntılarıyla görebiliriz.

Peyami Safa da edebi yaşamını başlangıcında yavaş yavaş ünlenen bir yazardır ancak bu ün para getirmemekte ve Peyami Safa, Server Bedi takma adıyla  Türk polisiye roman tarihinin en bilinen kahramanı “Cingöz Recai”nin maceralarını yazmakta ve okuyucu katında çok tutulan bu öyküleriyle iyi para kazanmaktadır.

Necip Fazıl’ın o günlerde bir evi yoktur. Kendisi gibi bekar olan arkadaşı Peyami Safa’nın evinde kalmaktadır. Yani ikisi de bir anlamda Cingöz Recai sayesinde yaşamlarını sürdürmektedirler. Bunu Necip Fazıl şu sözleriyle alaya alır:

“ Bana soruyorlar:

-Nerede yatıp kalkıyorsun?

-Peyami Safa’nın evinde.

-O nerede kalıyor?

-Cingöz Recai’nin evinde!”

Kanımızca Necip Fazıl , dostu Peyami Safa’ya özenmiş ve onun gibi iyi para kazanmanın bir yolu olarak polisiye roman yazmayı denemiştir.

Bu kadar açıklamadan sonra romana dönelim. Romanın konusunu şöyle özetleyebiliriz:

Olaylar Gazanferpaşazâde Muhlis Bey’in uzun zamandır görmediği gençlik arkadaşı ve yaşadığı Adana’dan ayrılıp İstanbul’a yerleşmeye karar veren arkadaşı Sebati Bey’e anlattıklarıyla başlar. Sebati Bey, kendine yerleşecek bir ev buluncaya kadar Muhlis Bey’in misafiri olarak onun evinde kalmaktadır.

Muhlis Bey, arkadaşına kendisinden epeyice yaşlı olan karısı Mısırlı Prenses Saadet Hanım’a atalarından miras kalan “meş’um “ yani uğursuz bir yakuttan söz etmektedir. Bu yakut ta firavunlar zamanından kalmadır. Kim sahibi olmuşsa başına bir felaket gelmiştir. En son miras yoluyla karısına kalmış ama çok sevdiği karısı, bir gün evden habersiz ayrılmış sonra  Çifte Havuzlar’daki köşklerine dönmüş ve hangi nedenle olduğu bilinmeyen bir şekilde köşkün o sıralarda kimsenin oturmadığı eskiden hizmetçilere ayrılmış müştemilatına gitmiş, burada o anda çıkan bir yangın sonucu yanarak ölmüştür. Cesedi incelendiğinde elinde uğursuz yakutu tuttuğu görülmüştür. Muhlis Bey, yakutun şimdi sahibi olan çok sevdiği üvey kızı Nigar’ın başına bir felaket gelmesinden korkmaktadır.

Bu konuşmanın gecesi Nigar içten kilitleyerek yattığı yatak odasında bıçaklanarak öldürülmüş olarak bulunur. Onun elinde de meş’um yakut vardır. Suçlu olarak ilk başta  Nigar’ın çok sevdiği uzaktan akrabası ve yatak odasının yanıbaşındaki oda da yatan Mürüvvet suçlanır. Çünkü Nigar’ı çevreleyen kan gölünde onun gezdiği terliklerinin kanlanmasından anlaşılmaktadır ve Münevver de olayların etkisiyle şoke olmuş konuşamamaktadır. Münevver’i odasına kilitleyip semt karakoluna haber verirler. Komiser gelir, Münevver ile konuşmak ister, kilitli odasını açarlar ve şaşkınlık içinde Münevver’in kayıplara karıştığını görürler. Semt karakolunun komiseri için olay çok açıktır. Katil Münevver’dir ve  bir yolunu bulup kaçmıştır ama olaya  İstanbul Emhniyet örgütünün ünlü detektifi  Remzi Çetinkaya el atınca işler karışır.

Okuyucu “Remzi Çetinkaya” ismine bakarak Çetinkaya’nın Remzi’nin soyadı olduğunu düşünmesin. Çünkü daha soyadı kanununun çıkmasına altı yıl vardır. “Çetinkaya” detektifimizin soyadı değil lakabıdır. Tıpkı Cingöz Recai’nin “Cingöz” lakabı gibi.

Görüldüğü gibi romanın başlangıcı ve gelişimi epeyi niteliklidir ve Anglosaksonların “closed room mystery” dedikleri “kapalı oda muamması” türü bir polisiye romandır. İlk önce Edgar Allen Poe’nun “Morgue Sokağı Cinayeti” adlı öyküsünde görülen ve daha sonraları Gaston Leroux’nun “Sarı Odanın Esrarı” ve Agatha Christie’ nin *Fare Kapanı” gibi eserleriyle en tanınmış örneklerini verdiği bu tip öyküler gerçekten de kurgusu zor hikayelerdir ve kolaylıkla mantık dışı gelişmelere konu olabilir. İçeri girilmesi ve çıkılması olanaksız bir odada işlenen cinayetin açıklamasını iyi yapamazsanız inandırıcılığınızdan kaybedirsiniz.

İşte Necip Fazıl bu noktada başarısız kalıyor. Okuyucu merakla cinayetin açıklanmasını bekliyor. Remzi Çetinkaya’nın ilk keşiflerini, Münevver’in katil olamayacağını kanıtlamasını heyecanla takip ediyor ama ondan sonrası tam bir fiyasko. Yazarımızın iddialı olduğu belli. Yazdığı ilk polisiye romanda bu öyküleminin en en zor türünde yazmaya soyunmuş ama maalesef  akla uygun ve rasyonel çözümler üretemiyor. Hele en sonunda bayatlamış ve irrasyonel bir trük olan bir insanı manyetize edip ona cinayet işletmeye kadar işi uzatınca eser iyice çaptan düşüyor. Bir de yangında öldüğü söylenen Saadet Hanım’ın yaşadığı ve eziyetle elinden sahte bir vasiyetnâme alınmaya çalışıldığı ortaya çıkınca romanın bütün mantık yapısı çöküyor ve inandırıcılığı tamamen yok oluyor.

Sonuç olarak Necip Fazıl’ın yazdığı bu tek polisiye romanında başarılı olduğunu söyleyemeyiz. Özendiği arkadaşı Peyami Safa’nın Cingöz Recai öykülerinde böyle tutarsızlıklara hiç rastlanmaz. Cingöz Recai öykülerinin mantıki kurgusu çok sağlamdır ve okuyucuyu hiç irrasyonel çözümlerle aldatmaz.

Necip Fazıl öykündüğü Server Bedi  hikayelerinin seviyesini tutturamamıştır ; kanımızca hatası;  kurgusu çok zor olan “kapalı oda muamması” türüyle işe başlamasından gelmektedir. Daha basit bir kurguyu gerektiren başka tür bir öykü kaleme alsaydı daha başarılı olması mümkündü. Yine de romandaki diyaloglar, kahramanların tasvirleri başarılıdır. Suçlu’nun kim olduğu hakkında okuyucuyu yönlendirmeler vasatın üstündedir.

Necip Fazıl bu yazdığı polisiye romanından hayatının son demlerine kadar hiç söz etmemiş ve onun yaşamını ayrıntılı olarak tanımlamaya çaba sarfeden hayranları da bu eseri hiç söz konusu etmemişlerdir. Belki de yazarımız yapıtının başarısız olduğunu kabul etmiş ve unutulmasını yeğlemiş olabilir. Yine de Latin harfleriyle baskısı yapılırsa Türk polisiye roman tarihinin ilk örneklerinden biri olarak okuyucular tarafından merakla okunabileceğini tahmin ediyoruz.

Kategori: Erol Üyepazarcı Yazıları
Etiketler:

Korkmayınız Mister Sherlock Holmes

Meş’um Yakut

Necip Fazıl

Peyami Safa